2.7. Yörede Kullanılan Enstrümanlar ve İcracıları

Polat yöresinde yaygın olarak Bağlama, kaval, dilli düdük gibi müzik aletleri kullanılmaktadır. Türküler bağlama ile ince saz denilen cümbüş, klarnet, keman, darbuka eşliğinde söylenir. Düğünlerde kullanılan davul ve zurna, halaylar çekilirken söylenen türkülere eşlik eden müzik aletleridir. Bir araştırma gezimizde Zurnacı Vahap, önce klarnet çalarken, daha sonra yörede zurna’nın etkin kullanımı nedeniyle zurna ve davul çalmaya başladığını;  yörede kullanılmayan sipsi’yi ise muhabbet toplantılarında çaldığını söylemektedir.([1])

Malatya çevresi itibariyle bir değerlendirme yapmak gerekirse; Malatya merkezde cümbüş, bağlama, tambur, zurna, keman, davul, darbuka; Arapgir yöresinde klarnet, davul, darbuka ve keman; Arguvan’da özellikle dede sazı denilen 12 perdeli saz,  cura ile uzun ve kısa bağlama kullanılırken, Polat’ta ise uzun kol saz kullanılmaktadır. Polat Türküleri keman, cümbüş, klarnet ve darbukanın ağırlıklı olarak kullanıldığı bir müzik yapısına sahiptir.                 

Polat yöresi düğünlerinde halkoyunları müziğini icra eden birçok davul-zurna sanatçısı vardır. Kasabadaki davul-zurna sanatçıları yöredeki diğer köylerin düğünlerinde de sanatlarını icra etmektedirler. Bunlardan Zurna Sanatçısı Vahap Demirci, Ali Yılmaz ile davul Sanatçısı Bünyamin Kozat, Süleyman Yılmaz ve Uğur Akkoyun ilk akla gelen isimlerdir. Davul sanatçılarının bir bölümü aynı zamanda zurna da çalabilmektedirler.

Yöre türkülerini okuyanların önemli bir bölümü bağlama çalmaktadır. Mahmut Atabay, Talip Ürkmez, Fehmi Günaydın, Hüseyin Atmaca, Cumali Sarı, Şakir Olmuş, Batuhan Bilal Kurt bu sanatçılar arasında sayılabilir.

Polat Kasaba’sında düğünlerde ve toplantılarda enstrüman çalanların bir kısmını şöyle sıralayabiliriz: Keman; Av. Mahmut Nedim Koru, Öğretmen Ahmet Kurukafa, Mecit Mumcu, Vedat Kurukafa, Bağlama; Fuat Kurukafa, Batuhan Bilal Kurt, Talip Özkan, Cümbüş; Mahmut Akkoyun,Ertan Mumucu, Klarnet; Haşim Akkoyun, Darbuka; Sedat Kaplan sayılabilir. Akkoyun ailesinin birçok ferdi davul-zurna çalmayı aile içerisinde usta-çırak ilişkisi ile öğrenmiştir.([2])

1950 yılında Polat’ta doğan Vahap Demirci’nin babasının adı Durdu, annesinin adı ise Nuriye’dir. Polat’ta ikamet eden Demirci, ortaokul mezunudur. Yörede en çok aranan zurna sanatçısı olan Vahap Demirci, klarnetten zurnaya geçtiğini söylüyor. Zurna sanatçısı olarak bölgede en çok aranan kişidir. Kendisinin yaptığı sipsi ile yanık havaları çalıyor, uzun hava türkülerine yol gösteriyor. Vahap Demirci’nin elindeki sipsi, tiz bir mey sesi vererek yöreye has olduğunu ortaya koyuyor.([3]) Bu sipsinin gövde uzunluğu 17,5 cm iken dilli kısım ise 4 cm boyutundadır. Vahap Demirci’nin yörede kullandığı zurna 33 cm uzunluğundadır. Alt kısmındaki yuvarlak bölümün çapı 8 cm olup kayısı ağacından yapılmıştır. Kamış bölümün alt kısmı metal, üst kısmı kamıştandır. Vahap Şahin metal dilsiz kavalıyla geleneksel çalma biçimini koruyanlardan birisidir. “Dilli düdük ile kaval çalmayı koyun-keçi güderken babamdan öğrendim. Ustam babamdır.” ([4]) demektedir. Dut ve erik ağacından yapılmış dilli çobandüdüğü 32 cm’dir. Kayısı ağacından yapılmış dilsiz kaval 70 cm. uzunluğundadır. Bu kavalın sakız (melhem) ağacından yapılan 71 cm uzunluğunda ahşap kını vardır.  Vahap Şahin, 69 cm uzunluğundaki metal dilsiz kavalı halen seslendirmektedir. Dilsiz kaval, Polat yöresinde çok kullanılan müzik aletleri arasındadır.

                         UĞUR AKKOYUN

Polat’ta yaptığımız alan çalışmaları sırasında, davul sanatçısı Uğur Akkoyun ile görüşmemizde davul çalmayı usta-çırak ilişkisi içinde babasından öğrendiğini, eline tokmağı ilk aldığında babasının davuluna vurduğunu anlattı. İlkokul ve ortaokulda birinci sınıftan itibaren halkoyunu ekibine seçilmesini ve bando takımında davul çalmasını babasının bu mesleği icra etmesine bağlıyor. “Babam bölgede eskilerin en namlı davulcusuydu. Ben de davulu babamın sayesinde öğrendim. Babam elli yıl davul çaldı. Almanya’ya gitmeye hak kazandı ama gitmedi. Ben de düğünlerde yirmi seneden bu yana davul çalıyorum.” ([5])                        

Polat yöresinde kullanılan davulun deri kısmının çapı 49 cm. dir. Ceviz ağacından yapılan çember kısmının eni 40,5 cm dir. El örgüsü renkli omuz askısı ip 37 cm.dir. Davulun tokmağı ve çubuğu 49 cm. dir. Ahşap kısmında deriyi germek için kullanılan kayış, ince köseleden yapılırken şimdi daha ucuz malzemeden yapılmaktadır.

2.8. Öyküleriyle Polat Türküleri

Doğanşehir’in Polat Kasabasında halk arasında yaygın olarak söylenen bazı türküleri örnek olarak sizlere sunmak istiyoruz.

1-Dağlar Seni Delik Delik Delerim

Uzun hava olarak söylenen bu türkü 1927 yılından beri bağlama ile çalınıp söylenmektedir. ([6])

Hüsne ve Eşoğ (Kara Eşoğ) adlı iki bacı Polat’ın Devrent Dağı eteklerinde Mermerik (Mantar, Göbelek) toplamaya giderler. Nişanlısı ince hastalıktan ölmüş olan Kara Eşoğ dertlidir. Bacısı da onun bu durumuna üzülmektedir.

İçindeki yâr acısını dağlarla paylaşmak isteyen Eşoğ, dağları da sessiz bulunca başlar derdini dökmeye. İki bacı dağda kendilerinden başka kimsenin olmadığını sanırlar. Bu sırada köyün garip çobanı onların sesini duyarak bir süre dinler. Sürüyü önüne kattığı gibi ovaya getirir. Sürünün zamansız geldiğini gören çevre halkı telaşlanır. Sebebi sorulunca da türkünün son sözlerini duyan çobandan şu cevabı alırlar: “Hüsne’yle Eşoğ dağları delik delik edip yakıyorlar, ben de sizin sürünüzü kurtardım” der.

Dağlar seni delik delik delerim.

Halbur alır toprağını elerim.

Sen bir karakoyun ben de bir kuzu

Sen döndükçe ardın sıra melerim

Dağlar senin ne karanlık ardın var.

Lale sümbül boynun eğmiş derdin var.

Elalemin vatanı var yurdu var.

Benim yurtsuz kalışıma ne deyim?

Dağlar senin yükseğine çıkarım

Çıkarım da enginine bakarım

Eğer dağlar dediceğim olursa

Bende sana lale sümbül takarım

Eğer Dağlar dediceğim olmazsa

Seni vurur ataşıma yakarım.([7])

2- Aha Gılıç Aha Meydan Vurana

            1910-1922 yılları arasında Anadolu’da savaşın getirdiği yokluk, kargaşa, yoksulluk içerisinde insanımız toplumsal travma geçirmektedir. Her evde şehit ve gazi vardır. O yıllardan beri Polat yöresinde bu türkü söylenmektedir.

Kurtuluş Savaşı sırasında daha birkaç günlük evli iken askere giden Mustafa oğlu Kara Mustafa yaralanır. Köyüne ölüm haberi gelir. Dul kaldığı sanılan genç gelin, babası tarafından başka birisiyle yeniden evlendirilir.

Mustafa’nın yarası iyileşir. Yeniden cepheye dönerek çarpışır. Dönünce severek evlendiği karısının başkasına verildiğini öğrenen Kara Mustafa çok üzülür. Üzüntüsünü unutmak için kendisini dağa taşa verir, sık sık ava gider. Köylüler, Mustafa’yı sırtında tüfeği gece gündüz dağlarda av peşinde gezerken görür. Polat’ın batısında bulunan Guzkaya’da keklik avlarken bastığı taş kayınca Kara Mustafa uçuruma yuvarlanır, parçalanarak ölür. Olayı gören çobanlar hemen babasına haber verirler. Oğlunun cansız bedeni üzerine gelen baba, aşağıdaki ağıdı söyler. Önceleri ezgisi ağıt olarak söylenen bu eser zaman içerisinde değişime uğrayıp türkü olarak söylenmiştir.([8])

Şahin idim Guzkaya’ya dünedim

Çalındım çırpındım kalkmaz ganadım.

Ben bahtımı bir soysuzda sınadım

Daşa bassam belli olur izleri.

Muhanet gelin, derdin mi derin.

Asker mi yârin, asker mi yârin

Yarinen yaylayı gezdik bir zaman

Aha gılıç aha meydan vurana

Canım kurban yar kıymeti bilene

Ben o yâri sevmişem kime ne

Sebep olan kapı kapı dilene

                                   Bağlantı

Bir taş attım garlı dağın ardına

Vardı düştü nazlı yârin yurduna

Söyleyin de şu güzelin derdi ne

Atını aldım yaya mı koydum

                                   Bağlantı

Boğumlu cizmayı giymeliyimiş.

Silkinip doru ata binmeliyimiş.

Çok yaşayıp cefa çekmekten ise

Az yaşayıp devran sürmeliyimiş

                                   Bağlantı

3-Kaşlarını Eğdirirsin

Polat yöresinde düğünlerde daha çok kına gecelerinde bağlama, klarnet, darbuka, def eşliğinde söylenir. Davul-zurna eşliğinde halay tarzında oynanır. Türkü anonimdir. 1920 yıllarından beri yöredeki düğünlerde genç kızlar ve delikanlılar tarafından karşılıklı söylendiği 1320 doğumlu Polatlı Bekir Eğilmez tarafından ifade edilmektedir. ([9])

Kaşlarını eğdirirsin

Birbirine değdirirsin

Sende bu güzellik varken

Beni köyden kovdurursun

Öldüm, öldüm, öldüm, öldüm

Gül gibi sararıp soldum

Bunda benim suçum yoktur

İşmar ettin ben de geldim

Kaşlarını eğdirirsin

Birbirine değdirirsin

Güzelliğin yoktur amma

Sen kendini sevdirirsin

                        Bağlantı

Sular akar taşa değer

Kirpiklerin kaşa değer

Meraklanma sen sevdiğim

Bir gün baş başa değer

                        Bağlantı

Kara üzüm asılır mı?

Böyle yâre küsülür mü?

Ne yanıyon küçük gelin?

Köyün lafı kesilir mi?

                        Bağlantı

Bağaltına bağaltına

Gül bağlar gerdan altına

Al beni misafir eyle

Bağdaki damın altına

                        Bağlantı

El ediyi el ediyi

Kaşın bana gel ediyi

Senin mahzun bakışların

Yakıp beni kül ediyi.

                        Bağlantı

Sandık sandığa dayalı

Yazması mavi boyalı

Ben seni böyle mi sevdim

Dudağı kaşı boyalı

                        Bağlantı

            4-Adatepe Türküsü ([10])

Doğanşehir İlçesi Polat Kasabasında yaşayan Osman Orman, 10 Ekim 1949’da askere gider. Ağrı Doğubayazıt’ta süvari olarak askerliğini yaparken askeri birliğin fırınında görevlendirilir. 1950 yılının Nisan ayında Polat’ta Adatepe olarak adlandırılan dağa yağan bol yağış üzerine sel oluşur. Asker Osman Orman’ın evi dere yatağındadır. Gelen sel Osman’ın evindeki iki çocuğu ile hanımını götürür. Seli gören köylüler yardıma koşarlar. Osman Orman’ın amcası çocukları kurtarmaya gelir. Beşikteki bebek ile gelin ve diğer çocuğu da yanına alarak kapının önüne çıkar. Bu sırada sel tam evin önüne ulaşmıştır. Dördünü birlikte sürüklemeye başlar. Selin etkisiyle herkesin can derdine düştüğü bir sırada Osman Orman’ın amcası, derenin genişlediği bölüme gelince suyun hızı azalır ve bir yerlere tutunup kurtulur. Genç gelin ile iki bebek sel tarafından sürüklenip götürülür. Biraz aşağıda ormanlık bir bölge vardır. Polatlılar buraya Dikmelik derler. Cesetler oradaki ağaçlara takılıp kalır. Bu sel olayında Polat’ta 16 kişi hayatını kaybetmiştir.

Polat, sözlü halk kültürünün çok canlı olduğu bir yöredir. Geçmişe dayalı ağıt ve türkü söyleme; masal, hikâye, fıkra anlatma, düğünlerde halay çekip orta oyunu sergileme yaygın ve yerleşik bir kültürdür. Polatlılar bu selden sonra kaybettikleri 16 yakınları için büyük üzüntü yaşarlar, ağıtlar yakarlar. Ancak çocukluğunu yetim ve öksüz geçiren, gençliğinde ise yoksulluk içerisinde yaşayan askerdeki Osman Orman’ın genç eşi ve iki çocuğunun ölümüyle ilgili olan ağıt, daha ön plana çıkar ve sık söylenir. Zaman içerisinde ağıtın melodisi biraz daha türkü formuna yaklaşır.  Birçok ünlü sanatçı tarafından seslendirilen bu türkü, bölgenin yerel halk müziği sanatçıları tarafından sıklıkla okunmaktadır.

Osman Orman, Ağrı Doğubayazıt’ta asker iken gördüğü bir rüya ile olayı şöyle anlatmaktadır: “ Bir gece rüyamda Polat’ı gördüm. Adatepe’nin başı kara bulutlarla kaplıydı. Çok kuvvetli yağış olacağını düşündüm. Korkuyla irkilerek uyandım. Uyanır uyanmaz eyvah dedim. Bizim evi sel götürdü. Çünkü yokluktan akrabalarımın ve komşularımın yardımıyla dere yatağına yakın bir yere zar zor ev yapmıştım. Adatepe’den kalkacak sel, benim evimi kesinlikle basardı. Çevremdeki arkadaşlarıma bir şey anlatamadım. Ama içim içimi yiyordu. Bu sıkıntıyla ben askeri birliğin içinde deli koyun gibi geziyordum. O sırada gerçekten sel olmuş, genç eşim ve iki küçük yavrum sele kapılıp vefat etmişti. Bu haber memleketten telgrafla birliğimizin komutanı olan yüzbaşıya bildirilmiş. Komutan haberi bana nasıl vereceğini düşünüp duruyormuş. Sonra beni yüzbaşının çağırdığını söylediler. Fırında çalıştığım için ayağımda terlik vardı. Öylece komutanın odasına girdim. Benim rüya görüşümün üzerinden birkaç gün geçmişti. Elim yüreğimin üstünde korkuyla kötü bir haber alacağımı hissederek gitmiştim. Yüzbaşı demeden ben ona, ‘Komutanım rüyamda bizim köyü sel bastı. Çocuklarıma bir şey oldu diye korkuyorum’ deyince, ‘Sana birkaç gün izin vereyim. Memleketine git. Sıkıntını attığında dönersin. Memleketinde de bir şey yok’ diyerek olayı benden sakladı. ‘Git depoya bir potin giy de gel. Seni izine göndereceğim’ dedi. Ben de ‘Komutanım, ben süvariyim, çizmemi giyeyim’ dedim. O da ‘İzine gidiyorsun, potin giy’ dedi. Gittim bir potin giydim ve yola çıktım. Ağrı Doğubayazıt’tan Malatya Doğanşehir’e gelmek günlerce sürüyordu. Uzun bir yolculuktan sonra Doğanşehir’e geldim. Yolcular, Doğanşehir’den Polat’a kamyonla taşınıyordu. Beni gören köylüler, kendi aralarında fiskos ederek konuşuyorlardı. Fısıltı da olsa arada bir duyuyorum. ‘Bu genç, selin götürdüğü Safiye Gelin’in kocası değil mi?’ dedikleri kulağıma geliyordu. Bütün bu duyduklarıma rağmen bir umutla köy meydanına geldim. Bu arada insanlar, ‘vah vah yazık, çoluk çocuğu öldü. Tek başına ne yapar?’ diye konuşuyorlardı. Yakın akrabalarım geleceğimi tahmin ederek bekliyorlarmış. Teyzem gelip beni köy meydanından alıp evine götürdü. Çok yorgundum, artık olayı da öğrenmiştim. Teyzem bir yatak serdi. Yorgun, bitkin yatağın içine kıvrıldım, sızmışım. Bir süre teyzemlerde kaldım. Daha sonra emmim geldi. Beni kendi evlerine götürdü. Giderken ben evi görmeyeyim diye yıkılmış evimin önünden değil de biraz dolaştırarak farklı bir yoldan kendilerine götürdü. Amcamların evi Kozluklu denilen yerdeydi. İzinim bitince Doğanşehir Jandarma Bölük Komutanının yanına gittim. İzin kâğıdımı imzalatmam gerekiyordu. Birkaç gün daha kalabilir miyim diye izin istediğimde yüzüme baktı. Sonra, ‘Git, kaç gün kalırsan kal’ dedi. Beş on gün daha kalıp döndüm.

Beni izine gönderen yüzbaşımın yerine başka bir yüzbaşı tayin olmuştu. İzin sürem dolunca o zamanki şartlarda haber veremediğim için asker kaçağı diye beni mahkemeye vermiş. Ben cezalıydım. Alay tatbikata gitti, beni göndermediler. Koğuşta yatıyordum. 1951 yılının Kasım ayında teskere alıp Polat’a geri döndüm. Akrabalarımın ve komşularımın yardımıyla yeni bir ev yaptım. Onların desteğiyle tekrar evlendim. Şimdi Polat Belediye Başkanı olan oğlum Hasan,  ikinci eşimdendir. Sele giden erkek çocuğumun adı da Hasan idi. Onun adını bu oğlumda yaşattım. Türküde ölen eşimin ismi Safiye idi. Ancak sanatçılar bu türküyü söylerken belki de müziğe uydurmak için ismini Asiye olarak okuyorlar. Türkünün sözleri:

Adatepe’den sel aktı

Tozu toprağa kattı

Sel birden gelince

Yedi tane evi yıktı

Al kazak da mavi kazak

Haydin evleri gezek

Gelinleri sel götürmüş

Askerlere mektup yazak

Adatepe Adatepe

Yağmur yağar sere serpe

Gelinleri sel götürmüş

Kuzular körpe körpe

Sel taş getirir allı karalı

Çocuklar geliyor bilmem nereli

Kimi ölü kimi yaralı

Bu Nuh tufanının bir emsalidir

Adatepe Adatepe

Yağmur yağar sere serpe

Safiye’yi sel götürdü

Daha yavruları körpe ölem körpe

Aman Vali, kurban Vali

Kumandanı çağır Vali

Gelinleri sel götürdü

Askeri kovur(gönder) Vali ölüüm Valim

Minareye çıktı Polat Hocası                                        

Yetti artık bize bunun acısı

Al kızıl kanlar içinde Polat

Adatepe tepelerin yücesi

5- Adanacılar Yürüdü([11])

Polat yöresinden insanlar, mevsimine göre “aşağı memleketler” denilen yörelere çalışmak üzere fıstık zamanı Antep-Kilis, pamuk zamanı Çukurova’ya giderlerdi. Bu gidişler kadın-erkek ailece olmaktaydı.

 Çukurova’da çalışma sezonunun bittiği günlerde tekrar Polat’a dönen işçilerin arasından biri yolda geçen zamanın uzaması sonucu sabırsızlanır. Olayın geçtiği dönemde yolcular kamyon kasasında yolculuk yapmaktadırlar. Kamyon yöre insanı tarafından ‘makine’ olarak adlandırılmaktadır. Araba Sürgü köyüne ya da Polat’ı iyi gören Cinoğlu tepesine geldiği zaman Polat ovasını çevreleyen yüksek dağları ve bu dağlardaki yaylaları gözleyerek hasret kokan bu türküyü söyler. ‘Sür be şoför makineyi’ dizesiyle memleketine ve sevdiklerine kavuşma noktasında sabırsızlığını ortaya koyar.

Adanacılar yürüdü([12])

Dağları duman bürüdü

Sür be şoför makineyi

Polat yaylası göründü

Yorgun deli göğnüm yorgun

Göğnüm o soysuza vurgun

Böyle olduğun bileydim

Konuşurdum orgun orgun

Adananın öte yüzü

Gün değmeden erir buzu

Adanaya çöl diyorlar

Korkarım öldürür bizi